1. Di chúc là gì?

Bộ luật dân sự 2015 đã có quy định di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân người để tại tài sản đối với phần tài sản thuộc sở hữu của mình sau khi người đó chết tại Điều 624 như sau:

“Điều 624. Di chúc

Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết”.

Như vậy, pháp luật cho phép cá nhân người lập di chúc có quyền tự do định đoạt trong việc lập di chúc để lại tài sản thuộc quyền sở hữu của mình cho bất kỳ ai mà họ muốn sau khi họ chết, không phụ thuộc vào việc những người đó có quan hệ gì đối với người lập di chúc. Để một di chúc có hiệu lực thì di chúc đó phải đáp ứng đủ các điều kiện để được coi là hợp pháp theo Điều 630 Bộ luật dân sự 2015.

“Điều 630. Di chúc hợp pháp

1. Di chúc hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:

1. Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép;
2. Nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật.

2. Di chúc của người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi phải được lập thành văn bản và phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc.
3. Di chúc của người bị hạn chế về thể chất hoặc của người không biết chữ phải được người làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực.
4. Di chúc bằng văn bản không có công chức, chứng thực chỉ đượcc coi là hợp pháp, nếu có đủ các điều kiện được quy định tại khoản 1 Điều này.
5. Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau  khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thi di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng.

2. Phân chia di sản theo di chúc như thế nào?

Điều 659 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định về phân chia di sản theo di chúc cụ thể như sau:

“Điều 659. Phân chia di sản theo di chúc

1. Việc phân chia di sản được thực hiện theo ý chí của người để lại di chúc; nếu di chúc không xác định rõ phần của từng người thừa kế thì di sản được chia đều cho những người được chỉ định trong di chúc, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
2. Trường hợp di chúc xác định phân chia di sản theo hiện vật thì người thừa kế được nhận hiện vật kèm theo hoa lợi, lợi tức thu được từ hiện vật đó hoặc phải chịu phần giá trị của hiện vật bị giảm sút tính đến thời điểm phân chia di sản nếu hiện vật bị tiêu hủy do lỗi của người khác thì người thừa kế có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại.
3. Trường hợp di chúc chỉ xác định phân chia di sản theo tỷ lệ đối với tổng giá trị khối di sản thì tỷ lệ này được tính trên giá trị khối di sản đang còn vào thời điểm phân chia di sản.”

Như vậy, việc phân chia di sản được thực hiện theo ý chí của người để lại di chúc. Trường hợp di chúc không xác định rõ từng phần của từng người thừa kế, di sản sẽ được chia đều cho những người được chỉ định trong di chúc, trừ khi có thỏa thuận khác. Nếu di chúc xác định phân chia di sản theo hiện vật, người thừa kế sẽ nhận hiện vật đó kèm theo hoa lợi và lợi tức từ hiện vật đó. Nếu hiện vật bị giảm sút giá trị do lỗi của người khác, người thừa kế cũng có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại. Trường hợp di chúc chỉ xác định phân chia di sản theo tỷ lệ đối với tổng giá trị khối di sản, tỷ lệ này sẽ được tính trên giá trị khối di sản còn lại vào thời điểm phân chia di sản. Như vậy, các quy định này đảm bảo rằng di sản sẽ được phân chia theo ý chí của người để lại di chúc. Người thừa kế có thể nhận được di sản theo các hình thức khác nhau như phần di sản đồng đều, hiện vật kèm hoa lợi và lợi tức, hoặc theo tỷ lệ đối với giá trị khối di sản. Điều này tạo ra sự công bằng và đáp ứng được mong muốn của người để lại di chúc.

3. Người không có tên trong di chúc có được thừa kế không?

Pháp luật cho phép cá nhân có quyền tự do định đoạt tài sản thuộc quyền sở hữu của mình sau khi chết. Tuy nhiên, để đảm bảo quyền lợi của một số người có quan hệ với người lập di chúc, pháp luật cũng có những quy định để hạn chế quyền tự định đoạt của người lập di chúc. Điều 644, Bộ luật dân sự 2015 đã quy định rõ ràng về người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc như sau:

“Điều 644. Người thừa kế khong phụ thuộc vào nội dung của di chúc

1. Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó:

1. Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;
2. Con thành niên mà không có khả năng lao động.

2. Quy định tại khoản 1 Điều này không áp dụng đối với người từ chối nhận di sản theo quy định tại Điều 620 hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản theo quy định tại khoản 1 Điều 621 của Bộ luật này.”

Theo Điều 644 thì cha, mẹ, vợ, chồng, các con dưới 18 tuổi và các con tuy đã trưởng thành nhưng không có khả năng lao động của người lập di chúc, mặc dù không được người lập di chúc cho hưởng di sản thừa kế để lại sau khi chết hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba của một suất thừa kế theo pháp luật, thì mỗi người trong số họ vẫn được hưởng phần tối thiểu bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật. Pháp luật xác định những người này được ưu tiên hưởng phần di sản mà không phụ thuộc vào nội dung của di chúc nhằm bảo đảo quyền lợi hợp pháp của họ. Việc không phụ thuộc hoàn toàn vào nội dung của di chúc giúp bảo vệ quyền lợi của những người thừa kế, nhất là khi di chúc có thể không được lập một cách công bằng và minh bạch.

Trên đây là toàn bộ tư vấn của chúng tôi, hy vọng rằng, những ý kiến tư vấn này, sẽ giúp làm sáng tỏ các vấn đề mà Quý vị đang quan tâm. Để có thể làm rõ hơn và chi tiết từng vấn đề nêu trên cũng như các vấn đề pháp lý mà Quý vị đang cần tham khảo thêm ý kiến chuyên môn. Xin vui lòng liên hệ ngay cho chúng tôi theo địa chỉ email: luatsaosang@gmail.com hoặc qua Tổng đài tư vấn: 0936.65.3636 - 0972.17.27.57 để nhận được sự tư vấn, giải đáp và hỗ trợ từ Luật Sao Sáng. Trân trọng cảm ơn!