1. Căn cứ pháp lý liên quan

• Bộ luật Dân sự 2015:
            - Điều 463 – 470 (Hợp đồng vay tài sản)
            - Điều 280 (Nghĩa vụ trả tiền).
• Bộ luật Tố tụng dân sự 2015: Quy định trình tự thủ tục khởi kiện đòi tài sản.
• Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017):

           - Điều 174: Tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản

           - Điều 175: Tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản

2. Khi nào chỉ là tranh chấp dân sự?

Theo BLDS 2015, một hợp đồng vay tài sản được coi là hợp pháp khi:

• Việc vay được thực hiện tự nguyện, giữa các bên có đầy đủ năng lực hành vi.
• Có hoặc không có giấy vay viết tay nhưng có căn cứ xác nhận việc vay.
• Không tồn tại thủ đoạn gian dối ngay từ thời điểm vay.

Trường hợp xử lý theo dân sự:

• Người vay vẫn thừa nhận khoản nợ, chỉ xin hoãn, xin trả dần.
• Người vay đã từng trả lãi hoặc trả một phần nợ.
• Người vay thực sự gặp khó khăn về tài chính (mất việc, bệnh tật…).
• Người vay không phủ nhận khoản nợ, nhưng không chịu trả hoặc kéo dài thời gian.

→ Lúc này, người cho vay nộp đơn khởi kiện tại Tòa án nhân dân nơi người vay cư trú (căn cứ Điều 35, Điều 39 BLTTDS 2015) để yêu cầu:

• Trả gốc + lãi (nếu có thỏa thuận hoặc theo lãi suất pháp luật).
• Trả lãi quá hạn nếu chậm trả.

3. Khi nào hành vi chuyển sang hình sự?

Có hai tội danh thường gặp:

3.1. Tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174 BLHS)

Đặc điểm chính:

Có hành vi lừa dối ngay từ đầu để chiếm đoạt tài sản.

Ví dụ:

• Giả vờ vay tiền để đầu tư dự án nhưng dự án không tồn tại.
• Sử dụng thông tin nhận dạng giả (Facebook ảo, CMND giả).
• Nhận tiền xong mất liên lạc ngay lập tức.

3.2. Tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (Điều 175 BLHS)

Đặc điểm chính:

Ban đầu vay thật, nhưng sau đó cố tình trốn tránh nghĩa vụ, hoặc dùng tài sản vay vào mục đích bất hợp pháp.

Dấu hiệu nhận diện:

• Bán nhà, sang tên xe, chuyển hộ khẩu sau khi vay.
• Dùng tiền vay để đánh bạc, kinh doanh rủi ro trái pháp luật.
• Tẩu tán tài sản nhằm né tránh nghĩa vụ trả nợ.

4. Cần chuẩn bị bằng chứng gì khi làm việc với Công an?

Để chuyển vụ việc từ dân sự sang hình sự, nên thu thập đủ 3 nhóm chứng cứ:

Nhóm chứng cứ	Ví dụ điển hình
Giao dịch vay tiền	Giấy vay tiền có chữ ký; Sao kê chuyển khoản; Tin nhắn thừa nhận nợ
Dấu hiệu trốn tránh	Xác nhận không còn cư trú tại địa phương; Ảnh chụp người vay khóa liên lạc; Bằng chứng bán tài sản ngay sau khi vay
Hành vi sử dụng sai mục đích	Hình ảnh/video người vay đánh bạc, giao dịch đầu cơ trái phép…

Khi có đủ dấu hiệu, Công an có trách nhiệm tiếp nhận đơn tố giác và xử lý theo quy định.

5. Lời khuyên pháp lý cho người cho vay

• Giữ toàn bộ chứng cứ vay: tin nhắn, giấy vay, sao kê chuyển khoản.
• Không dùng đòi nợ kiểu gây áp lực (cấm theo Luật xử lý vi phạm hành chính).
• Trong trường hợp có dấu hiệu bỏ trốn hoặc gian dối, cần:
  1. Thông báo yêu cầu trả nợ bằng văn bản.
  2. Nếu tiếp tục né tránh → nộp đơn tố giác tại Công an.
  3. Song song đó, khởi kiện dân sự để bảo đảm quyền yêu cầu bồi thường.

Thực hiện đầy đủ quy trình này sẽ giúp cho việc thu hồi nợ cũng như giải quyết tranh chấp liên quan đến hợp đồng vay tài sản dễ dàng hơn, tránh rủi ro ngược.

Tóm lại, không phải mọi trường hợp “vay không trả” đều là hình sự, nhưng cũng không thể coi nhẹ dấu hiệu chiếm đoạt. Việc phân định dân sự – hình sự phải dựa trên hành vi và thời điểm hình thành ý chí chiếm đoạt. Do đó, người cho vay cần nắm rõ pháp lý, thu thập chứng cứ và lựa chọn đúng phương thức xử lý để bảo vệ quyền lợi của mình.

Trên đây là toàn bộ tư vấn của chúng tôi, hy vọng rằng, những ý kiến tư vấn này, sẽ giúp làm sáng tỏ vấn đề mà Quý vị đang quan tâm. Để có thể làm rõ hơn và chi tiết từng vấn đề nêu trên cũng như các vấn đề pháp lý mà Quý vị đang cần tham khảo thêm ý kiến chuyên môn. Xin vui lòng liên hệ ngay cho chúng tôi theo địa chỉ email: luatsaosang@gmail.com hoặc qua Tổng đài tư vấn: 0936.65.3636 để nhận được sự tư vấn, giải đáp và hỗ trợ từ Luật Sao Sáng. Trân trọng cảm ơn!