Người bị buộc tội có quyền được giữ im lặng không?
Trong quá trình tố tụng hình sự, người bị buộc tội thường phải đối mặt với nhiều áp lực tâm lý và nguy cơ bị buộc tội oan. Chính vì vậy, quyền giữ im lặng trở thành lá chắn pháp lý quan trọng, giúp bảo vệ người bị buộc tội khỏi việc bị ép cung, mớm cung hoặc tự buộc tội mình. Đây là một nguyên tắc tiến bộ, thể hiện tinh thần tôn trọng quyền con người và nguyên tắc suy đoán vô tội trong tố tụng hình sự hiện nay.
1. Cơ sở pháp lý cho phép Bị can, bị cáo có quyền giữ im lặng
Mặc dù Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 không dùng trực tiếp cụm từ “quyền im lặng”, nhưng tinh thần và nội dung của quyền này đã được thể hiện rõ trong nhiều điều khoản quy định như sau:
Quyền không buộc đưa ra lời khai chống lại chính mình:
- Người bị tạm giữ: Điểm e khoản 1 điều 58
“Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tố tụng kiểm tra, đánh giá;”
- Bị can : Điểm c khoản 2 điều 59
“Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội;”
- Bị cáo : Điểm h khoản 2 điều 61
“Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội;”
Quyền được giữ im lặng tại phiên tòa: Khoản 3 điều 309
“Nếu bị cáo không trả lời các câu hỏi thì Hội đồng xét xử, Kiểm sát viên, người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự tiếp tục hỏi những người khác và xem xét vật chứng, tài liệu có liên quan đến vụ án.”
Nói tóm lại, bị can, bị cáo, người bị tạm giữ và người bị bắt khẩn cấp được pháp luật cho phép có quyền giữ im lặng hoặc quyền không đưa ra lời khai chống lại chính mình trong suốt quá trình tố tụng.
2. Việc im lặng có bị Tòa án xét xử theo hướng bất lợi không?
Một trong những lo ngại lớn nhất khi sử dụng quyền im lặng là việc lo lắng rằng liệu Tòa án có mặc định coi việc im lặng là có tội và xét xử theo hướng nặng hơn không. Vậy thì có những lý do nào để khẳng định việc im lặng không bị Tòa án xét xử theo hướng bất lợi hơn?
- 2.1. Trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan tố tụng
Căn cứ theo Điều 15 của Bộ luật Tố tụng hình sự 2015:
“Trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Người bị buộc tội có quyền nhưng không buộc phải chứng minh là mình vô tội.”
Lời khai nhận của bị cáo chỉ là một trong những nguồn chứng cứ tại Điều 87 Bộ luật Tố tụng hình sự. Như vậy, khi bị can, bị cáo sử dụng quyền im lặng thì cơ quan tiến hành tố tụng có trách nhiệm xem xét, đánh giá những nguồn chứng cứ khác để chứng minh việc bị báo có tội hay không.
Vậy, theo nguyên tắc này, việc bị cáo giữ im lặng hay không, không làm thay đổi trách nhiệm chứng minh vốn thuộc về cơ quan tiến hành tố tụng.
- 2.2. Nguyên tắc suy đoán vô tội và tuyên án
Điều 13 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định về Nguyên tắc Suy đoán vô tội: "Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật."
- Trường hợp buộc tội: Nếu cơ quan tố tụng thu thập được đầy đủ chứng cứ, vật chứng, tài liệu xác định sự thật của vụ án theo quy định pháp luật, Tòa án vẫn có thể kết luận tội danh theo chiều hướng bất lợi, dù bị cáo có im lặng hay không.
- Trường hợp vô tội: Nếu không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội, kết tội thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị buộc tội không có tội.
3. Việc im lặng có bị tăng nặng hình phạt không?
Căn cứ theo khoản 1 Điều 52 Bộ Luật Hình sự 2015 quy định về những tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự và việc im lặng không thuộc một trong các điều được quy định.
Như vậy, quyền giữ im lặng là một quyền hiến định và là cơ chế bảo vệ quan trọng nhất của người bị buộc tội. Đây là cơ chế pháp lý quan trọng giúp người bị buộc tội tránh việc tự buộc tội hoặc bị ép cung, đồng thời bảo đảm tính khách quan, công bằng trong quá trình điều tra và xét xử. Việc thực hiện quyền giữ im lặng không đồng nghĩa với việc thừa nhận hành vi phạm tội, cũng không làm phát sinh tình tiết tăng nặng hay ảnh hưởng bất lợi đến việc xem xét, quyết định của Tòa án.
Tuy nhiên, việc sử dụng quyền im lặng cần phải được cân nhắc một cách kỹ lưỡng và được chuẩn bị một cách bài bản. Vì vậy, nếu Quý khách hoặc người thân đang cần được giúp đỡ trong vấn đề chiến lược tố tụng, bào chữa, Công ty Luật Sao Sáng chúng tôi luôn sẵn sàng hỗ trợ tư vấn pháp lý chuyên sâu, hướng dẫn chuẩn bị hồ sơ và đồng hành trong suốt quá trình làm thủ tục đến khi hoàn thành tại cơ quan có thẩm quyền. Vui lòng liên hệ qua email: luatsaosang@gmail.com hoặc số điện thoại: 0936.653.636 để được tư vấn nhanh chóng, chính xác và tận tâm.
