Hành vi “sẽ nhận hoặc sẽ đưa lợi ích” có cấu thành tội hối lộ hay không?
Trong hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam, nhóm tội phạm tham nhũng luôn được xem là một trong những loại tội nguy hiểm nhất, tác động trực tiếp đến sự liêm chính của bộ máy Nhà nước và niềm tin của xã hội. Trong đó, tội đưa hối lộ và tội nhận hối lộ là hai tội danh xuất hiện phổ biến và có tính chất phức tạp nhất. Bộ luật Hình sự hiện hành quy định hành vi khách quan của tội hối lộ bao gồm việc nhận lợi ích hoặc sẽ nhận lợi ích; đưa lợi ích hoặc sẽ đưa lợi ích. Tuy nhiên, điểm gây tranh luận là: liệu chỉ hành vi “sẽ đưa/sẽ nhận” có đủ cấu thành tội phạm hay không?
Việc phân định ranh giới giữa ý định phạm tội và hành vi phạm tội không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc nhằm tránh hình sự hóa các quan hệ xã hội, đồng thời bảo đảm sự nghiêm minh của pháp luật trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng.
1. Cơ sở pháp lý và cách hiểu về hành vi “sẽ nhận/sẽ đưa lợi ích”
Bộ luật Hình sự quy định tại Điều 354 và Điều 364 rằng cấu thành hành vi của tội đưa hối lộ và nhận hối lộ không chỉ bao gồm việc đã nhận/đã đưa, mà còn bao gồm hành vi sẽ nhận/sẽ đưa lợi ích. Quy định này xuất phát từ thực tiễn đấu tranh phòng chống tham nhũng, trong đó nhiều hành vi hối lộ bị phát hiện khi lợi ích chưa kịp trao đổi nhưng các bên đã đạt được thỏa thuận rõ ràng về việc đưa – nhận lợi ích để đổi lấy hành vi công vụ trái pháp luật.
Tuy nhiên, cụm từ “sẽ đưa/sẽ nhận” không thể được hiểu theo nghĩa tuyệt đối. Nếu người nói chỉ đơn thuần bày tỏ ý định cá nhân nhưng chưa chuyển hóa thành hành vi khách quan thể hiện một thỏa thuận hối lộ thực sự, thì chưa đủ căn cứ để xử lý hình sự. Do đó, việc đánh giá hành vi trong trường hợp này phải dựa trên mức độ biểu hiện thực tế của ý chí vụ lợi và khả năng gây nguy hại cho hoạt động công vụ.
2. Vì sao chỉ “hứa sẽ đưa hoặc sẽ nhận lợi ích” chưa đủ cấu thành tội hối lộ?
2.1. Chưa có sự thống nhất ý chí giữa các bên
Yếu tố quan trọng nhất cấu thành tội hối lộ là thỏa thuận hối lộ. Nếu chỉ một bên đề nghị đưa hoặc nhận lợi ích nhưng bên kia không chấp nhận hoặc không có bất kỳ hành vi nào thể hiện sự đồng thuận, thì chưa hình thành thỏa thuận. Lời nói đơn phương, không được đáp lại, không thể là căn cứ để xác định tội phạm đã hoàn thành.
2.2. Thiếu mục đích vụ lợi gắn với hành vi công vụ
Hối lộ chỉ bị xử lý khi hành vi đưa – nhận lợi ích nhằm tác động đến việc thực hiện công vụ. Nhiều lời hứa tặng quà, biếu xén trong giao tiếp xã hội có thể không mang tính vụ lợi hoặc không nhằm yêu cầu người có chức vụ làm trái pháp luật. Trong trường hợp này, hành vi không đạt mức độ nguy hiểm đáng kể theo quy định của pháp luật hình sự, do đó chưa cấu thành tội phạm.
2.3. Chưa tạo ra khả năng làm sai lệch hoạt động công vụ
Nhà làm luật chỉ xử lý hình sự đối với những hành vi có khả năng gây nguy hại thực sự cho hoạt động của cơ quan Nhà nước. Nếu lời hứa chỉ mang tính dự định cá nhân, chưa đủ để tác động đến quyết định hoặc hành vi công vụ, thì hành vi chưa đạt đến mức nguy hiểm cần thiết để bị coi là tội phạm.
Vì vậy, trong nhiều trường hợp thực tế, dù có lời hứa “sẽ đưa/sẽ nhận”, nhưng nếu chưa có sự thống nhất ý chí hoặc chưa gắn với hành vi công vụ cụ thể, thì người thực hiện không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
3. Khi nào hành vi “sẽ đưa/sẽ nhận lợi ích” đủ cấu thành tội hối lộ?
3.1. Đã có thỏa thuận hối lộ rõ ràng
Khi hai bên đã thống nhất việc đưa – nhận lợi ích nhằm thực hiện hành vi công vụ trái pháp luật, dù lợi ích chưa được giao, tội phạm đã được coi là hoàn thành. Sự chuyển giao vật chất chỉ là hậu quả của thỏa thuận, không phải điều kiện cấu thành tội phạm.
3.2. Chủ thể có chức vụ quyền hạn đã đòi hỏi hoặc gợi ý lợi ích
Trong trường hợp người có chức vụ quyền hạn chủ động yêu cầu, gợi ý hoặc dò xét để nhận lợi ích, hành vi này được xem là hành vi khách quan của tội nhận hối lộ. Dù bên đưa chưa đồng ý hoặc chưa giao lợi ích, người có chức vụ vẫn có thể bị xử lý hình sự nếu hành vi đòi hỏi đủ mức độ rõ ràng.
3.3. Hành vi làm phát sinh khả năng sai lệch hoạt động công vụ
Khi lời hứa hoặc thỏa thuận về việc “sẽ đưa/sẽ nhận” dẫn đến thay đổi dự kiến trong việc giải quyết công việc – ví dụ trì hoãn xử lý, thay đổi kết luận, bỏ qua vi phạm – thì hành vi đã tạo ra nguy cơ gây hại cho khách thể của tội phạm và đủ điều kiện bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Kết luận
Mặc dù Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2025 quy định hành vi “sẽ đưa” hoặc “sẽ nhận” lợi ích là dấu hiệu của tội đưa hối lộ và nhận hối lộ, nhưng không phải mọi lời hứa hẹn đều cấu thành tội phạm. Chỉ khi lời hứa gắn với thỏa thuận hối lộ, có mục đích vụ lợi rõ ràng, và có khả năng tác động đến hoạt động công vụ, thì hành vi mới bị xử lý hình sự.
Cách tiếp cận này bảo đảm rằng pháp luật vừa nghiêm minh trong phòng chống tham nhũng, vừa tránh việc hình sự hóa các hành vi giao tiếp thông thường, qua đó bảo vệ các nguyên tắc cơ bản của tư pháp hình sự hiện đại.
Trên đây là toàn bộ tư vấn của chúng tôi, hy vọng rằng, những ý kiến tư vấn này, sẽ giúp làm sáng tỏ các vấn đề mà Quý vị đang quan tâm. Để có thể làm rõ hơn và chi tiết từng vấn đề nêu trên cũng như các vấn đề pháp lý mà quý vị đang cần tham khảo thêm ý kiến chuyên môn. Xin vui lòng liên hệ ngay cho chúng tôi theo địa chỉ email: luatsaosang@gmail.com hoặc qua tổng đài tư vấn: 0936.65.3636 để nhận được sự tư vấn, giải đáp và hỗ trợ từ Luật Sao Sáng. Trân trọng cảm ơn !
