1. Khái niệm trường hợp đặc biệt trong đặc xá

Trong bối cảnh luật pháp về đặc xá, khái niệm "trường hợp đặc biệt" được hiểu là những tình huống không nằm trong phạm vi đối tượng được đặc xá theo các quy định chuẩn mực, nhưng sở hữu những yếu tố hoặc hoàn cảnh đặc thù cần phải được xem xét một cách cẩn trọng để đưa ra quyết định đặc xá.

- Trường hợp đặc biệt không thuộc vào các nhóm đối tượng đã được quy định rõ ràng trong các quy định về đặc xá. Đây là những trường hợp mà pháp luật thường không áp dụng các điều kiện đặc xá một cách tự động hoặc theo quy định chuẩn.

- Mặc dù không thuộc diện đặc xá theo quy định thông thường, các trường hợp này có thể có những yếu tố đặc biệt, chẳng hạn như tình trạng sức khỏe nghiêm trọng, hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn, hoặc các lý do nhân đạo đặc biệt khác, khiến chúng cần được xem xét một cách nghiêm túc.

- Các trường hợp đặc biệt thường yêu cầu một quy trình đánh giá riêng biệt và chi tiết. Điều này bao gồm việc thu thập đầy đủ thông tin về hoàn cảnh cụ thể của từng trường hợp, sự tham vấn của các cơ quan chuyên môn, và cân nhắc các yếu tố nhân đạo.

- Quyết định cuối cùng về việc có áp dụng đặc xá cho các trường hợp đặc biệt hay không thường được Chủ tịch nước đưa ra, dựa trên sự cân nhắc toàn diện và đánh giá về các yếu tố đặc thù của từng cá nhân.

- Việc xem xét các trường hợp đặc biệt giúp đảm bảo rằng quyết định đặc xá không chỉ dựa trên các quy định pháp lý cứng nhắc mà còn phản ánh các nguyên tắc nhân đạo và công bằng xã hội. Đây là cơ hội để điều chỉnh các quyết định nhằm đáp ứng tốt hơn với các hoàn cảnh riêng biệt và nhạy cảm.

- Quy trình này không chỉ giúp đáp ứng các yêu cầu nhân đạo mà còn củng cố lòng tin của công chúng vào hệ thống pháp luật, đảm bảo rằng hệ thống này hoạt động công bằng và linh hoạt, có khả năng đáp ứng các tình huống đặc thù trong thực tế cuộc sống.

Theo quy định tại Điều 22 của Luật Đặc xá 2018, đặc xá trong các trường hợp đặc biệt được quy định cụ thể như sau: Trong những tình huống đặc biệt nhằm đáp ứng các yêu cầu về đối nội và đối ngoại của Nhà nước, Chủ tịch nước có quyền quyết định đặc xá cho những đối tượng đang chấp hành án phạt tù, bao gồm cả những người có thời hạn chấp hành án, những người đang trong thời gian hoãn chấp hành án, hoặc những người đang được tạm đình chỉ thi hành án. Quyết định đặc xá cũng có thể áp dụng cho những người đang chấp hành án phạt tù chung thân. Điều quan trọng là, quyết định đặc xá trong các trường hợp này không bị ràng buộc bởi các điều kiện cụ thể được quy định tại Điều 11 và Điều 12 của Luật này.

- Quy định này cho phép Chủ tịch nước thực hiện đặc xá trong những hoàn cảnh không theo quy định chuẩn mực, nhằm đáp ứng các yêu cầu quan trọng về đối nội và đối ngoại của Nhà nước. Điều này phản ánh sự linh hoạt của hệ thống pháp luật trong việc ứng phó với các tình huống đặc biệt mà không thể dự đoán trước.

- Đối tượng áp dụng:

+ Người chấp hành án phạt tù: Đối tượng có thể được đặc xá bao gồm những người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn, tức là những người đang trong giai đoạn thực hiện hình phạt nhưng chưa hoàn thành toàn bộ thời gian phạt tù.

+ Người được hoãn chấp hành án: Những người đã được hoãn thi hành án cũng có thể được xem xét đặc xá, điều này giúp mở rộng phạm vi của đối tượng hưởng đặc xá.

+ Người đang được tạm đình chỉ chấp hành án: Những người có án phạt tù đang trong thời gian tạm đình chỉ cũng có thể thuộc diện đặc xá, phản ánh sự linh hoạt của quy định trong việc điều chỉnh các quyết định pháp lý theo hoàn cảnh thực tế.

+ Người chấp hành án phạt tù chung thân: Đặc biệt, các đối tượng đang chấp hành án phạt tù chung thân cũng có thể được xem xét đặc xá, mở ra cơ hội cho những người đang thi hành án nghiêm khắc nhất trong hệ thống pháp luật.

​Không bị ràng buộc bởi các điều kiện thông thường: Quyết định đặc xá trong các trường hợp đặc biệt không cần phải tuân theo các điều kiện thông thường được quy định tại Điều 11 và Điều 12 của Luật Đặc xá. Điều này cho thấy sự ưu tiên và sự linh hoạt của quy trình đặc xá trong những hoàn cảnh đặc biệt, nhằm bảo đảm tính nhân đạo và đáp ứng nhu cầu đặc thù của từng trường hợp.

Quy định tại Điều 22 của Luật Đặc xá 2018 cho phép Chủ tịch nước thực hiện quyền đặc xá trong các trường hợp đặc biệt, nhằm đáp ứng các yêu cầu quan trọng về đối nội và đối ngoại, không bị ràng buộc bởi các điều kiện thông thường. Điều này không chỉ thể hiện sự linh hoạt của hệ thống pháp luật mà còn nhấn mạnh sự công bằng và nhân đạo trong việc xử lý các tình huống đặc thù

2. Thủ tục lập hồ sơ đề nghị đặc xá trong trường hợp đặc biệt

Theo quy định tại tiểu mục 3, Mục II của Hướng dẫn số 157/TANDTC-V1 năm 2022, thực hiện Quyết định số 766/2022/QĐ-CTN về đặc xá đối với người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù và trong các trường hợp đặc biệt, quy trình lập hồ sơ đề nghị đặc xá được quy định cụ thể như sau:

* Đối với các trường hợp đặc biệt, bao gồm người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù mà không đủ điều kiện đặc xá hoặc người đang được hoãn chấp hành án phạt tù, việc lập hồ sơ đề nghị đặc xá cần tuân thủ các quy định cụ thể như sau:

+ Hồ sơ phải bao gồm các biểu mẫu và tài liệu theo quy định tại khoản 1 của Mục II Hướng dẫn số 157/TANDTC-V1. Các biểu mẫu này thường bao gồm thông tin cơ bản về phạm nhân, tình trạng hiện tại của họ, lý do đề nghị đặc xá, và các tài liệu chứng minh liên quan đến trường hợp đặc biệt.

- Hồ sơ đề nghị đặc xá trong trường hợp đặc biệt cần làm rõ các thông tin về đối tượng, bao gồm:

+ Thông tin cá nhân: Họ tên, ngày tháng năm sinh, số hồ sơ án, tội danh và mức án.

+ Tình trạng chấp hành án: Chi tiết về tình trạng tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù hoặc tình trạng hoãn chấp hành án, bao gồm thời gian bắt đầu và kết thúc các tình trạng này.

+ Lý do đặc biệt: Các yếu tố đặc biệt cần được nêu rõ để làm cơ sở cho việc xem xét đặc xá, chẳng hạn như hoàn cảnh cá nhân, tình trạng sức khỏe, hoặc các yếu tố xã hội quan trọng khác.

+ Biểu mẫu yêu cầu: Các biểu mẫu được quy định trong hướng dẫn cần được điền đầy đủ và chính xác, kèm theo các tài liệu chứng minh và xác nhận từ cơ quan có thẩm quyền.

Trong các trường hợp đặc biệt, như người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù nhưng không đáp ứng đủ điều kiện đặc xá, hoặc người đang được hoãn chấp hành án phạt tù, các quy định tại tiểu mục 3, Mục II của Hướng dẫn số 157/TANDTC-V1 cung cấp một khuôn khổ rõ ràng để đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong quy trình đặc xá. Điều này nhằm mục đích tạo ra một quy trình rõ ràng và có hệ thống để xem xét các trường hợp đặc biệt, đồng thời bảo đảm rằng các quyết định được đưa ra một cách công bằng và hợp lý.

* Quy trình lập hồ sơ đề nghị đặc xá trong trường hợp đặc biệt, nhằm đáp ứng yêu cầu đối nội và đối ngoại của Nhà nước, được thực hiện theo các bước cụ thể sau đây:

- Khi nhận được văn bản yêu cầu đặc xá từ Chủ tịch nước hoặc các văn bản đề nghị đặc xá từ các cơ quan, tổ chức theo quy định tại các điểm b và c, khoản 2, Mục I của Hướng dẫn này, Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Tòa án quân sự cấp quân khu có trách nhiệm lập hồ sơ và danh sách đề nghị đặc xá cho các trường hợp đặc biệt. Những trường hợp này bao gồm người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù nhưng không đủ điều kiện đặc xá hoặc người đang được hoãn chấp hành án phạt tù.

- Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Tòa án quân sự cấp quân khu, dựa trên các văn bản yêu cầu đặc xá và thông tin hiện có, phải tiến hành lập hồ sơ chi tiết và danh sách các đối tượng được đề nghị đặc xá trong trường hợp đặc biệt. Hồ sơ phải được chuẩn bị đầy đủ, chính xác và bao gồm tất cả các tài liệu cần thiết theo quy định tại điểm c, khoản 2, Mục II của Hướng dẫn này.

- Sau khi lập xong hồ sơ và danh sách, Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Chánh án Tòa án quân sự cấp quân khu có trách nhiệm thông báo bằng văn bản cho Viện kiểm sát cùng cấp về kết quả lập danh sách và hồ sơ của các đối tượng được đề nghị đặc xá trong trường hợp đặc biệt. Điều này nhằm đảm bảo việc kiểm sát được thực hiện đúng theo quy định tại khoản 5, Điều 15 của Luật Đặc xá.

- Khi nhận được kết quả kiểm sát bằng văn bản từ Viện kiểm sát cùng cấp, Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Tòa án quân sự cấp quân khu cần tổng hợp và gửi toàn bộ danh sách cùng hồ sơ của các đối tượng được đề nghị đặc xá trong trường hợp đặc biệt về Tòa án nhân dân tối cao. Hồ sơ phải được gửi trước ngày 05/8/2022 để kịp thời tổng hợp và chuyển cho Chính phủ và các cơ quan liên quan.

- Tòa án nhân dân tối cao sẽ thực hiện việc tổng hợp các hồ sơ và danh sách từ các Tòa án cấp tỉnh và quân khu, sau đó gửi đến Chính phủ và các cơ quan liên quan. Chính phủ và các cơ quan này sẽ phối hợp để hoàn thiện hồ sơ trình Chủ tịch nước, người có thẩm quyền quyết định đặc xá trong trường hợp đặc biệt.

Trên đây là toàn bộ tư vấn của chúng tôi, hy vọng rằng, những ý kiến tư vấn này, sẽ giúp làm sáng tỏ các vấn đề mà Quý vị đang quan tâm. Để có thể làm rõ hơn và chi tiết từng vấn đề nêu trên cũng như các vấn đề pháp lý mà Quý vị đang cần tham khảo thêm ý kiến chuyên môn. Xin vui lòng liên hệ ngay cho chúng tôi theo địa chỉ email: luatsaosang@gmail.com hoặc qua Tổng đài tư vấn: 0936.65.36.36 - 0972.17.27.57 để nhận được sự tư vấn, giải đáp và hỗ trợ từ Luật Sao Sáng. Trân trọng cảm ơn !