Khung pháp lý xử lý deepfake lừa đảo được xây dựng chặt chẽ, coi đây là tội phạm công nghệ cao theo Điều 15 Nghị định 25/2014/NĐ- CP. Với Điều 174, hành vi sử dụng deepfake làm “thủ đoạn gian dối” bị áp dụng ngay từ tài sản từ 2 triệu đồng: khung cơ bản phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc tù 6 tháng- 3 năm: tăng nặng lên 2-7 năm nếu có tổ chức, chuyên nghiệp (tài sản 50-200 triệu đồng); 7-15 năm với 200-500 triệu đồng; và 12-20 năm hoặc chung thân nếu trên 500 triệu đồng. Điều 290 áp dụng chuyên biệt cho trường hợp truyền tải qua mạng Internet, với khung phạt tương tự, nhấn mạnh yếu tố công nghệ cao.

Ngoài ra, hành vi vi phạm còn chạm đến Điều 18 Luật An ninh mạng 2018, cấm sử dụng không gian mạng gây hải an ninh quốc gia, trật tự xã hội. Với tài sản dưới 2 triệu, Nghị định 15/2020/NĐ- CP (Điều 81) xử phạt hành chính 30-100 triệu đồng. Điều 9 Luật An ninh mạng quy định xử lý toàn diện từ kỷ luật, hành chính đến hình sự, kèm bồi thường dân sự nếu gây thiệt hại. Các tình tiết tăng nặng phổ biến bao gồm thủ đoạn xảo quyệt (deepfake), tính chuyên nghiệp, có tổ chức và ảnh hưởng xã hội xấu.

Thực tiễn tại Việt Nam cho thấy deepfake ngày càng tinh vi. Theo Cục An ninh mạng A05 (Bộ Công an), tội phạm thường hack Facebook nạn nhân, tạo tài khoản giả mạo bạn bè hoặc người thân, rồi dùng deepfake video call yêu cầu “vay gấp” hoặc “cấp cứu”. Hiệp hội An ninh mạng quốc gia thống kê thiệt hại lừa đảo trực tuyến 2023 đạt 390.000 tỷ dồng (3,6% GDP), tăng 64,78% so với 2022, với 91% liên quan tài chính và 73% người dùng nhận cuộc gọi lừa đảo. Ngân hàng Nhà nước cảnh báo deepfake giả cán bộ công an, thuế, toà án hoặc con cái du học, kết hợp QR code giả mạo.

Đặc điểm deepfake khiến nạn nhân dễ mắc bẫy: độ chân thực cao nhờ AI, thời lượng ngắn với tín hiệu "chập chờn" để tránh phát hiện, và khai thác lòng tin gia đình. Tội phạm thường phân công: tạo deepfake, lừa đảo, rửa tiền. Các vụ xuyên biên giới sử dụng AI deepfake tuyển dụng "việc nhẹ lương cao" hoặc mạo danh lãnh đạo cũng phổ biến, đe dọa an ninh tài chính quốc gia. Tại quốc tế, deepfake lừa CEO chuyển tiền lớn đã xảy ra, nay lan sang Việt Nam với tốc độ báo động.

Để phòng ngừa, cá nhân cần cảnh giác với cuộc gọi/video yêu cầu chuyển tiền khẩn cấp, xác minh qua kênh khác (gọi trực tiếp số quen thuộc), tránh chia sẻ hình ảnh cá nhân trên mạng xã hội. Doanh nghiệp nên áp dụng xác thực đa lớp (sinh trắc học, OTP), đào tạo nhận diện deepfake và công cụ phát hiện AI. Khi bị lừa, báo ngay Công an, bảo toàn chứng cứ (audio, video, tin nhắn), phong tỏa tài khoản ngân hàng. Các ngân hàng đã triển khai cảnh báo deepfake khi xác thực khuôn mặt, khuyến cáo không cung cấp mật khẩu, OTP, CVV.

Chính phủ và cơ quan chức năng đang tăng cường: A05 theo dõi không gian mạng, Vụ Thanh toán Ngân hàng Nhà nước phát cảnh báo thường xuyên. Tuy nhiên, thách thức nằm ở tốc độ phát triển AI vượt quy định pháp luật. Chuyên gia nhấn mạnh cần luật chuyên biệt về deepfake, hợp tác quốc tế và nâng cao giáo dục số. Với quyết tâm từ lãnh đạo, nỗ lực ngành ngân hàng và ý thức cộng đồng, Việt Nam có thể giảm thiểu mối đe dọa này, bảo vệ an ninh tài chính kỷ nguyên số.

Tóm lại, deepfake không chỉ là công nghệ mà còn là "vũ khí" tội phạm, đòi hỏi hành động quyết liệt từ pháp luật đến cá nhân. Việc áp dụng nghiêm Điều 174, 290 Bộ luật Hình sự sẽ răn đe hiệu quả, song phòng ngừa vẫn là chìa khóa. Người dân tỉnh táo, doanh nghiệp cảnh giác sẽ góp phần xây dựng không gian mạng an toàn.

Trên đây là toàn bộ tư vấn của chúng tôi, hy vọng rằng, những ý kiến tư vấn này, sẽ giúp làm sáng tỏ các vấn đề mà Quý vị đang quan tâm. Để có thể làm rõ hơn và chi tiết từng vấn đề nêu trên cũng như các vấn đề pháp lý mà quý vị đang cần tham khảo thêm ý kiến chuyên môn. Xin vui lòng liên hệ ngay cho chúng tôi theo địa chỉ email: luatsaosang@gmail.com hoặc qua tổng đài tư vấn: 0936.65.3636 để nhận được sự tư vấn, giải đáp và hỗ trợ từ Luật Sao Sáng. Trân trọng cảm ơn !