Các vụ việc chó nhà nuôi, đặc biệt là các giống chó lớn và hung dữ như Pitbull, tấn công gây thương tích hoặc tử vong cho người khác đã trở thành vấn đề xã hội nhức nhối tại Việt Nam trong những năm gần đây. Sự thiếu trách nhiệm của một bộ phận chủ vật nuôi khi thả rông chó, không rọ mõm hoặc không xích giữ tại nơi công cộng, đã dẫn đến những thảm kịch không đáng có. Những hành vi lơ là này không chỉ gây ra sự mất mát đau lòng về nhân mạng mà còn đặt chủ nuôi vào vòng xoáy pháp lý phức tạp, đối diện với ba mức độ trách nhiệm nghiêm trọng: Trách nhiệm Hành chính, Trách nhiệm Dân sự và Trách nhiệm Hình sự.  

Pháp luật Việt Nam đã có các quy định rõ ràng nhằm điều chỉnh hành vi của chủ sở hữu súc vật, khẳng định rằng quyền nuôi dưỡng vật nuôi không đi kèm với quyền xâm phạm an toàn tính mạng của người khác. Khi hậu quả pháp lý nghiêm trọng nhất – cái chết – xảy ra do vật nuôi gây ra, hệ thống pháp luật buộc chủ nuôi phải chịu trách nhiệm toàn diện, từ bồi thường vật chất cho gia đình nạn nhân đến truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án tù thích đáng. Báo cáo này sẽ phân tích chi tiết cơ sở pháp lý và các yếu tố cấu thành của ba mức độ trách nhiệm này.

1. Trách nhiệm dân sự

Trách nhiệm dân sự là nghĩa vụ nền tảng và gần như tuyệt đối của chủ nuôi khi vật nuôi gây ra thiệt hại, bất kể chủ nuôi có lỗi hay không. Cơ sở pháp lý chính cho trách nhiệm này là Điều 603 Bộ luật Dân sự (BLDS) 2015. Điều luật này thiết lập nguyên tắc bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra, trong đó quy định chủ sở hữu súc vật phải bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra cho người khác. Đây được gọi là nguyên tắc trách nhiệm vô lỗi (strict liability) trong luật dân sự, ưu tiên việc khôi phục thiệt hại cho người bị hại hơn là chứng minh lỗi của người gây thiệt hại.  

Trong trường hợp chó thả rông cắn chết người, trách nhiệm bồi thường của chủ sở hữu được xác định theo quy định về bồi thường thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm tại Điều 591 BLDS 2015. Việc áp dụng nguyên tắc trách nhiệm vô lỗi có ý nghĩa rất lớn, giúp gia đình nạn nhân đơn giản hóa quy trình khởi kiện vì họ chỉ cần chứng minh quan hệ nhân quả giữa hành vi tấn công của con chó và cái chết của nạn nhân, mà không cần phải chứng minh sự cẩu thả hay lỗi vô ý của chủ vật nuôi. 

Các khoản bồi thường cụ thể đối với trường hợp tính mạng bị xâm phạm bao gồm nhiều cấu phần, nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho gia đình người bị hại. Điều 591 BLDS 2015 liệt kê các thiệt hại phải được bồi thường như sau:

• Chi phí cứu chữa và mai táng: Chủ nuôi phải thanh toán các chi phí hợp lý cho việc cứu chữa nạn nhân trước khi tử vong (nếu có) và chi phí mai táng. Khoản này yêu cầu hóa đơn, chứng từ hợp lệ để xác định mức bồi thường thực tế.  
• Chi phí cấp dưỡng: Đối với những người mà người chết có nghĩa vụ cấp dưỡng (thường là con chưa thành niên, cha mẹ già, hoặc vợ/chồng không có khả năng lao động), chủ nuôi phải chịu trách nhiệm chi trả khoản cấp dưỡng này theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình.  
• Bồi thường tổn thất về tinh thần: Khoản bồi thường này nhằm bù đắp những tổn thất về tinh thần cho những người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của nạn nhân. Đây là khoản bồi thường quan trọng về mặt cảm xúc. Mức bồi thường tối đa được pháp luật quy định cụ thể tại Khoản 2 Điều 591 BLDS 2015 là không quá 100 lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định.  

2. Truy cứu trách nhiệm hình sự

Trách nhiệm hình sự là mức độ nghiêm trọng nhất, áp dụng khi hành vi thiếu trách nhiệm của chủ nuôi chó cấu thành tội phạm theo Bộ luật Hình sự (BLHS) 2015. Tội danh phổ biến nhất trong trường hợp thả rông chó cắn chết người là Tội vô ý làm chết người theo Điều 128 BLHS 2015.  

Việc phân tích cấu thành tội phạm giúp xác định rõ hành vi thả rông chó đã vi phạm quy tắc an toàn công cộng như thế nào để dẫn đến hậu quả hình sự.

Trong các vụ chó dữ cắn chết người, lỗi thường được xác định là vô ý do quá tự tin. Mức độ nguy hiểm vốn có của các giống chó chiến đấu, cùng với việc chủ nuôi cố tình bỏ qua các biện pháp kiểm soát bắt buộc (rọ mõm, xích), là bằng chứng cho thấy sự thiếu trách nhiệm vượt ngưỡng cẩu thả thông thường và đủ cơ sở để truy cứu trách nhiệm hình sự.

3. Trách nhiệm hành chính

Trách nhiệm hành chính là mức độ trách nhiệm nhẹ nhất, thường được áp dụng trước khi xảy ra hậu quả nghiêm trọng hoặc song song với trách nhiệm dân sự. Các quy định này nhằm răn đe và phòng ngừa hành vi vi phạm quy tắc quản lý vật nuôi.

Cơ sở pháp lý chính hiện nay là Nghị định 144/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Nghị định này quy định các mức phạt cụ thể cho hành vi thiếu trách nhiệm của chủ nuôi:  

• Thả rông vật nuôi: Hành vi thả rông động vật nuôi trong khu đô thị hoặc nơi công cộng có thể bị phạt tiền từ 300.000 VNĐ đến 500.000 VNĐ đối với cá nhân.  
• Không rọ mõm/xích giữ: Hành vi không đeo rọ mõm cho chó hoặc không xích giữ chó, không có người dắt khi đưa chó ra nơi công cộng có thể bị xử phạt nặng hơn, từ 1.000.000 VNĐ đến 2.000.000 VNĐ.  
• Không tiêm phòng dại: Chủ nuôi không tiêm phòng vắc xin phòng bệnh dại cho chó, mèo có thể bị phạt tiền từ 600.000 VNĐ đến 800.000 VNĐ theo Nghị định 90/2017/ND-CP.

Mặc dù mức phạt hành chính này tương đối thấp, không tương xứng với rủi ro xã hội mà việc thả rông một con chó dữ gây ra, nó lại đóng vai trò là bằng chứng pháp lý quan trọng cho Mặt Khách quan của Tội vô ý làm chết người. Mọi hành vi vi phạm hành chính về quản lý vật nuôi đều là sự thiếu cẩn trọng, tiềm ẩn nguy cơ gây hậu quả nghiêm trọng, thúc đẩy quá trình truy cứu trách nhiệm hình sự nếu xảy ra tử vong.  

Kết luận

Qua phân tích, có thể thấy rõ chủ nuôi thả rông chó gây chết người phải đối diện với Ba rào cản pháp lý nghiêm khắc, đòi hỏi sự bồi thường và trừng phạt tương xứng với hậu quả. Rủi ro pháp lý không chỉ dừng lại ở mức phạt hành chính thấp mà có thể dẫn đến gánh nặng tài chính khổng lồ (bồi thường dân sự) và nguy cơ đối diện với án tù hình sự.

Sự vô trách nhiệm của cá nhân là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự chuyển đổi từ vi phạm hành chính thành tội phạm hình sự nghiêm trọng. Do đó, trách nhiệm cá nhân là biện pháp phòng vệ pháp lý tốt nhất.

Lời khuyên hành động cụ thể cho chủ nuôi chó:

• Bắt buộc rọ mõm và xích giữ: Khi đưa chó ra ngoài nơi công cộng, đặc biệt là các giống chó lớn và hung dữ, việc đeo rọ mõm và xích giữ bằng dây chắc chắn, có người dắt là quy định pháp luật bắt buộc (Nghị định 144/2021/NĐ-CP) và là biện pháp phòng ngừa rủi ro hình sự hiệu quả nhất.  
• Tiêm phòng đầy đủ: Thực hiện tiêm vắc xin phòng bệnh dại định kỳ không chỉ là nghĩa vụ mà còn giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng.  
• Bảo hiểm trách nhiệm dân sự: Chủ nuôi nên chủ động mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự cho vật nuôi (nếu có) để dự phòng rủi ro phải bồi thường thiệt hại vật chất và tinh thần lớn khi sự cố xảy ra.
• Quản lý chó dữ: Nếu nuôi các giống chó được biết đến là hung dữ (như Pitbull), chủ nuôi cần áp dụng các biện pháp kiểm soát rủi ro ở mức cao nhất, bao gồm nhốt riêng biệt, gắn chip định danh, và có thể xem xét tham gia các khóa huấn luyện kiểm soát vật nuôi.

Tóm lại, pháp luật Việt Nam đã quy định một khung trách nhiệm pháp lý chặt chẽ và nghiêm khắc. Chủ nuôi chó không thể lẩn tránh trách nhiệm khi sự lơ là, thiếu kiểm soát của mình dẫn đến cái chết của người khác. Sự vô trách nhiệm có thể dẫn đến án tù, khẳng định tính mạng con người là vô giá và là khách thể được pháp luật bảo vệ tối cao.

Trên đây là toàn bộ tư vấn của chúng tôi, hy vọng rằng, những ý kiến tư vấn này, sẽ giúp làm sáng tỏ các vấn đề mà Quý vị đang quan tâm. Để có thể làm rõ hơn và chi tiết từng vấn đề nêu trên cũng như các vấn đề pháp lý mà Quý vị đang cần tham khảo thêm ý kiến chuyên môn. Xin vui lòng liên hệ ngay cho chúng tôi theo địa chỉ email: luatsaosang@gmail.com hoặc qua tổng đài tư vấn: 0936.65.3636 để nhận được sự tư vấn, giải đáp và hỗ trợ từ Luật Sao Sáng. Trân trọng cảm ơn!