1. Thực trạng mạo danh ký hợp đồng tín dụng bằng dữ liệu cá nhân

Hành vi sử dụng dữ liệu cá nhân để mạo danh ký hợp đồng tín dụng ngày càng gia tăng cùng với tốc độ số hóa ngân hàng. Điểm đáng lo ngại của loại tội phạm này là tính “vô hình”: kẻ gian không cần gặp mặt, không cần tương tác trực tiếp với ngân hàng hay nạn nhân, mà chỉ cần vài thông tin định danh cơ bản như CCCD, ảnh chân dung, video ngắn,… là có thể tạo lập một giao dịch tín dụng hợp pháp về mặt kỹ thuật. Điều này khiến nạn nhân khó nhận biết và cơ quan điều tra khó chứng minh hành vi gian dối.

Mặt khác, hành vi mạo danh thường được thực hiện thông qua các đường dây mua bán dữ liệu, sử dụng trí tuệ nhân tạo để giả mạo khuôn mặt, giọng nói, hoặc dùng sim rác, ví điện tử, tài khoản ngân hàng trung gian,… để che giấu dấu vết. Chính sự kết hợp giữa dữ liệu cá nhân bị lộ và công nghệ làm giả tinh vi đã đưa loại hành vi này vượt ra ngoài khuôn khổ của các tội danh truyền thống như lừa đảo hay sử dụng trái phép thông tin.

Về bản chất, đây không chỉ là hành vi xâm phạm quyền riêng tư mà còn là hành vi chiếm đoạt quyền năng pháp lý của cá nhân đó là quyền ký kết giao dịch tín dụng. Một khi quyền này bị “đánh cắp”, mọi hậu quả phát sinh đều đổ lên đầu người bị mạo danh, từ nợ xấu, kiện tụng đến bị hạn chế tiếp cận các dịch vụ tài chính. Trong khi đó, ngân hàng phải đối mặt với rủi ro tín dụng, rủi ro pháp lý và nguy cơ bị tấn công niềm tin của khách hàng.

2. Khoảng trống pháp lý trong xử lý hành vi mạo danh bằng dữ liệu cá nhân

Dù Điều 288 BLHS 2015 sửa đổi bổ sung 2017,2025 quy định về tội sử dụng trái phép thông tin của người khác, Điều 174 Luật này quy định về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, hay Điều 359 Luật này quy định về tội giả mạo trong công tác nhưng các tội danh này chưa thực sự phù hợp hoặc không bao quát được toàn bộ hành vi mạo danh để ký hợp đồng tín dụng bằng dữ liệu cá nhân. Vấn đề nằm ở chỗ: nhiều trường hợp đối tượng không trực tiếp chiếm đoạt tài sản ngay lập tức, mà tạo lập các giao dịch “đúng quy trình” về mặt kỹ thuật thông qua định danh điện tử, khiến việc xác định yếu tố gian dối hoặc hành vi chiếm đoạt gặp khó khăn. Trong khi đó, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2023 chỉ dừng lại ở chế tài hành chính cho nhiều hành vi sử dụng trái phép thông tin định danh. Sự thiếu đồng bộ giữa BLHS, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân và các quy định của ngành ngân hàng tạo nên một khoảng trống pháp lý lớn trong xử lý hành vi này.

Hành vi sử dụng dữ liệu cá nhân để mạo danh không chỉ gây thiệt hại tài chính cho người bị hại, mà còn đe dọa trực tiếp đến an toàn của các nền tảng ngân hàng số. Khi niềm tin vào hệ thống xác thực điện tử bị suy giảm, người dân ngần ngại sử dụng dịch vụ số, ảnh hưởng đến chủ trương phát triển thanh toán không tiền mặt. Với ngân hàng, hành vi mạo danh tạo ra rủi ro hoạt động, rủi ro pháp lý và rủi ro mất mát tài chính do không thể thu hồi khoản vay đứng tên “ảo”. Mặt khác, hành vi này còn thúc đẩy hoạt động mua bán dữ liệu cá nhân và các tổ chức tội phạm công nghệ cao, tạo ra hệ sinh thái tội phạm phức tạp và khó kiểm soát.

4. Định hướng hoàn thiện pháp luật

Để hình sự hóa hiệu quả nhóm hành vi này, cần hoàn thiện pháp luật theo ba định hướng:

Thứ nhất, bổ sung tội danh mới trong BLHS về sử dụng trái phép dữ liệu cá nhân nhằm thực hiện giao dịch tín dụng hoặc giao dịch tài chính. Tội danh này cần xác định rõ mặt khách quan, mặt chủ quan, hậu quả và phạm vi xử phạt.

Thứ hai, cần quy định cơ chế chia sẻ dữ liệu, trách nhiệm xác thực và nghĩa vụ bảo mật của ngân hàng, tổ chức cung cấp dịch vụ định danh điện tử và nhà cung cấp dịch vụ viễn thông.

Thứ ba, cần thiết lập cơ chế phối hợp quốc tế trong thu thập, kiểm chứng dữ liệu và điều tra tội phạm mạng vì nhiều hành vi mạo danh có nguồn gốc từ bên ngoài lãnh thổ Việt Nam.

Kết luận

Việc sử dụng trái phép dữ liệu cá nhân để mạo danh ký hợp đồng tín dụng là mối đe dọa lớn đối với an toàn tài chính và quá trình chuyển đổi số ngành ngân hàng. Pháp luật hiện hành vẫn còn nhiều khoảng trống trong xử lý hình sự đối với loại hành vi này. Do đó, việc hình sự hóa là một bước đi cần thiết nhằm bảo vệ quyền lợi của người dân, đảm bảo an toàn hệ thống tín dụng số và tăng cường hiệu quả phòng, chống tội phạm công nghệ cao trong kỷ nguyên số.

Trên đây là toàn bộ tư vấn của chúng tôi, hy vọng rằng, những ý kiến tư vấn này, sẽ giúp làm sáng tỏ các vấn đề mà Quý vị đang quan tâm. Để có thể làm rõ hơn và chi tiết từng vấn đề nêu trên cũng như các vấn đề pháp lý mà quý vị đang cần tham khảo thêm ý kiến chuyên môn. Xin vui lòng liên hệ ngay cho chúng tôi theo địa chỉ email: luatsaosang@gmail.com hoặc qua tổng đài tư vấn: 0936.65.3636 để nhận được sự tư vấn, giải đáp và hỗ trợ từ Luật Sao Sáng. Trân trọng cảm ơn !