1. Khái niệm và hậu quả pháp lý

Hiện nay, pháp luật Việt Nam có quy định chính thức về thuật ngữ “hợp đồng giả cách”. Tuy nhiên, ta có thể căn cứ theo quy định tại Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015 về giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo để giải thích thuật ngữ này. Khi các bên chủ thể lập ra một giao dịch dân sự có hình thức nhưng mang tính giả tạo, nhằm che giấu một giao dịch khác thì giao dịch đó sẽ bị vô hiệu. Theo đó, hợp đồng giả cách là bản hợp đồng được xác lập chỉ để dịch chuyển bề ngoài, trong khi thực chất vẫn là một giao dịch khác được ẩn giấu bên trong. Hợp đồng này không được pháp luật thừa nhận, không phát sinh quyền lợi hoặc nghĩa vụ dân sự giữa các bên.

Theo Điều 131 của Bộ luật Dân sự 2015 hậu quả của giao dịch dân sự vô hiệu:

“1. Giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác lập.

2. Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận.

Trường hợp không thể hoàn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành tiền để hoàn trả.

3. Bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, lợi tức không phải hoàn trả lại hoa lợi, lợi tức đó.

4. Bên có lỗi gây thiệt hại thì phải bồi thường.

5. Việc giải quyết hậu quả của giao dịch dân sự vô hiệu liên quan đến quyền nhân thân do Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định.”

2. Thời hiệu yêu cầu tuyên vô hiệu

Với giao dịch dân sự bị vô hiệu do giả tạo, như hợp đồng giả cách, thời hiệu để yêu cầu Tòa án tuyên vô hiệu không bị giới hạn. Điều này đồng nghĩa với việc bất cứ khi nào phát hiện dấu hiệu của hợp đồng giả cách, bên có quyền có thể khởi kiện nhằm tuyên hợp đồng đó vô hiệu.

3. Dấu hiệu nhận biết hợp đồng giả cách

Trong thực tiễn giao dịch vay mượn, mua bán tài sản, loại hợp đồng giả cách xuất hiện khá phổ biến. Người tham gia cần cảnh giác với một số biểu hiện sau:

3.1. Hợp đồng mua bán được lập ra để che giấu giao dịch vay tiền

Đây là dạng giả cách phổ biến nhất. Thực chất, các bên thực hiện một khoản vay nhưng lại kí hợp đồng mua bán hoặc chuyển nhượng tài sản nhằm tranh quy định về lãi suất hoặc nghĩa vụ nộp thuế. Để nhận biết hợp đồng giả cách theo hình thứ này, chúng ta dựa vào những đặc điểm sau:

- Có giấy giao nhận tiền nhưng không thực sự chuyển giao tài sản;

- Người “mua” không sử dụng tài sản;

- Hợp đồng không quy định rõ về lãi suất, nhưng lại kèm điều khoản mất quyền sở hữu nếu chậm trả nợ.

3.2. Giá trị tài sản ghi trong hợp đồng thấp hơn giá thực tế

Một số bên cố tình ghi giá chuyển nhượng thấp hơn thực tế để giảm thuế, che giấu lãi vay hoặc chuyển dịch tài sản trái phép. Dấu hiệu nhận biết của trường hợp này đó là giá bán ghi trong hợp đồng thất thường, không phì hợp với giá thị trường, các bên có giấy biên nhận hoặc thỏa thuận ngầm về khoản tiền chênh lệch.

3.3. Hình thức cầm cố tài sản dưới vỏ bọc mua/bán

Một số hợp đồng ghi là “mua bán tài sản kèm quyền chuộc lại”, nhưng bản chất chỉ là vay có bảo đảm bằng tài sản. Bên “bán” vẫn quản lý, sử dụng tài sản sau khi ký hợp đồng, thỏa thuận “chuộc lại” trong thời hạn ngắn với khoản tiền chênh lệch rất cao (tương đương lãi vay).

Kết luận

Tóm lại, hợp đồng giả cách là loại hợp đồng được lập ra chỉ để che giấu một giao dịch khác — chẳng hạn việc vay tiền — bằng hình thức mua bán, chuyển nhượng, thế chấp… Pháp luật không công nhận loại hợp đồng này và khi có đủ dấu hiệu nó sẽ bị tuyên vô hiệu. Việc nhận diện đúng và kịp thời sẽ giúp người dân bảo vệ được quyền và lợi ích của mình.

Trên đây là toàn bộ tư vấn của chúng tôi, hy vọng rằng, những ý kiến tư vấn này, sẽ giúp làm sáng tỏ các vấn đề mà Quý vị đang quan tâm. Để có thể làm rõ hơn và chi tiết từng vấn đề nêu trên cũng như các vấn đề pháp lý mà quý vị đang cần tham khảo thêm ý kiến chuyên môn. Xin vui lòng liên hệ ngay cho chúng tôi theo địa chỉ email: luatsaosang@gmail.com hoặc qua tổng đài tư vấn: 0936.65.3636 để nhận được sự tư vấn, giải đáp và hỗ trợ từ Luật Sao Sáng. Trân trọng cảm ơn !